Geneesmiddelen voor de behandeling van luizeninfestaties bij varkens en bij al of niet voedselproducerende paarden. Een overzicht. (2024)

Aansluitend op het artikel “Geneesmiddelen voor de behandeling van luizen bij herkauwers” (Folia Veterinaria 2008, nr. 3) wordt hier een overzicht gegeven van de farmaca die in aanmerking komen voor de behandeling van luizen bij het varken en het paard. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen voedselproducerende paarden en niet-voedselproducerende paarden 1.

Zoals in het hoger genoemde artikel, worden ook hier uitsluitend de actieve stoffen aanwezig in geneesmiddelen besproken en worden biociden buiten beschouwing gelaten. Voor deze laatste groep stoffen verwijzen we naar de website van FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu 2.

Verschillende farmacologische groepen zijn werkzaam tegen luizen en enkele van deze stoffen zijn op de Belgische markt toegelaten als specialiteit voor de behandeling van steek- en/of bijtluizen bij één of meerdere diersoorten. Bij het varken komt slechts één soort luis voor: Haematopinus suis, een steekluis van ongeveer 5 mm lang. Bij het paard komen steek- (Haematopinus asini) en bijtluizen (Werneckiella equi, syn. Damalinia equi) voor. Hieronder volgt een overzicht van de farmaca die bij het varken en bij het paard kunnen toegepast worden voor de behandeling van luizen (zie tabel).

Formamidines

Eén formamidine, amitraz (Tactic®), is in België toegelaten voor de behandeling van luizen bij varkens, runderen en schapen. De wachttijd bedraagt, ongeacht de diersoort, 7 dagen voor vlees. De behandeling van luizen bij het varken gebeurt volgens de Samenvatting van de Kenmerken van het Product (SKP) door het sprayen van een oplossing van 500 mg/l (of 40 ml Tactic® per 10 l water). In de groep worden alle dieren tegelijk behandeld en de behandeling wordt 7-10 dagen later herhaald.

Ondanks het feit dat amitraz zeer bekend is onder dierenartsen, zijn er nagenoeg geen studies beschikbaar waarin haar tolerantie, werkzaamheid tegen luizen, remanent effect of de mate van resistentie bij insecten tegen amitraz werden onderzocht.

In de SPK wordt het gebruik van amitraz bij paarden ten zeerste ontraden, wegens de kans op het ontstaan van colonobstipatie.

Macrocyclische Lactones

Ivermectine

Voor de behandeling van luizen bij het varken zijn meerdere specialiteiten met ivermectine op de Belgische markt beschikbaar, die ofwel geïnjecteerd worden ofwel per os worden toegediend.

De injecteerbare vormen worden subcutaan toegediend aan een dosis van 300 microg/kg LG. De wachttijd varieert naargelang de specialiteit tussen 14 en 28 dagen (zie tabel). In talrijke studies werd de goede werking aangetoond van injecteerbaar ivermectine voor de behandeling van bijtluizen van het rund, alsook de remanente werking waardoor de dieren na een eenmalige injectie 8 of 9 weken vrij bleven van luizen. Voor het varken zijn er echter relatief weinig studies beschikbaar. Deze studies werden daarenboven uitgevoerd met een zeer beperkt aantal proefdieren en de werking werd niet langer dan 7 dagen na de injectie gecontroleerd. Uit deze studies blijkt dat ivermectine tot 7 dagen na de injectie werkzaam is tegen luizen bij het varken. Aangezien er geen studies zijn die over een langere periode liepen is het onmogelijk een uitspraak te doen over de werkingsduur van de injecteerbare ivermectines. De SPK van Ivomec PV®, een injecteerbaar ivermectine voor behandeling van luizen bij het varken, vermeldt een werkingsduur van 7 tot 14 dagen gedurende dewelke geen levende luizen op het dier worden aangetroffen. In deze SPK wordt echter een tweede behandeling aangeraden om reïnfestatie van luizen afkomstig van neten, te voorkomen. Neten zijn niet gevoelig voor de behandeling en kunnen tot 3 weken na de behandeling bron zijn van nieuwe luizen. In de wetenschappelijke literatuur is er slechts zeer geringe informatie beschikbaar over de tolerantie voor dit product bij het varken. Toediening van 30 mg/kg, zijnde een honderdvoud van de aanbevolen dosis voor het varken, veroorzaakt bijwerkingen zoals lethargie, ataxie, bilaterale midriasis, beven en bemoeilijkte ademhaling. Bij toediening van de aanbevolen dosis is pijn ter hoogte van de injectieplaats de enige bijwerking die door de firma’s wordt opgegeven.

Orale ivermectines zijn poeders of gemedicineerde voormengsels die met het voeder dienen te worden toegediend. De posologie bedraagt 100 microgram/kg LG gedurende 7 opeenvolgende dagen. Bepaalde specialiteiten zijn eveneens geïndiceerd voor volwassen varkens. De wachttijd van de verschillende specialiteiten bedraagt 12 dagen. Studies over de werkzaamheid, de werkingsduur tegen luizen en de tolerantie van oraal toegediend ivermectine zijn niet beschikbaar. Volgens de SKP van bepaalde specialiteiten worden er 7 tot 14 dagen na de behandeling geen luizen meer terug gevonden bij de dieren en worden geen ongewenste bijwerkingen vastgesteld bij de aanbevolen dosis.

Geen enkele van de talrijke specialiteiten met ivermectines die voor het paard op de markt beschikbaar zijn, is geïndiceerd voor de behandeling van luizen bij het paard. Toch zijn dierenartsen dikwijls geneigd om deze specialiteiten in analogie met de behandeling van luizen bij varkens en runderen ook te gebruiken voor de behandeling van luizen bij het paard. Het wetenschappelijk bewijs hiervoor is echter heel zwak. In tegenstelling met de talrijke studies die de werkzaamheid van ivermectine tegen luizen bij het rund ruimschoots aantoonden, is er nagenoeg geen studie die de werkzaamheid van deze stof, zij het als pasta of in de injecteerbare of pour-onvorm, bij het paard aantoont. Zoals we verder zullen zien zijn er voor andere stoffen betere wetenschappelijke bewijzen. Dierenartsen die toch menen een gegronde reden te hebben voor het toedienen van ivermectine voor de behandeling van luizen bij paarden, doen dit op eigen verantwoordelijkheid via het cascadesysteem. Voor voedselproducerende paarden dient dan een wachttijd te worden voorgeschreven wanneer in dit kader specialiteiten bestemd voor andere doeldieren worden toegediend. Gezien ivermectinespecialiteiten, net zoals andere specialiteiten met macrocyclische lactones, reeds lange wachttijden hebben, moet de minimumwachttijd zoals die in het cascadesysteem is voorgeschreven, verlengd worden.

Doramectine

Momenteel zijn er twee diergeneeskundige specialiteiten met doramectine beschikbaar voor de behandeling van luizen bij het varken. Het betreft injecteerbare oplossingen die aan een dosis van 300 microg/kg LG worden toegediend. De wachttijd voor deze specialiteiten bedraagt 56 dagen. Er zijn talrijke studies beschikbaar over de werkzaamheid van doramectine tegen luizen bij het varken. Tijdens een studie uitgevoerd bij 73 varkens, werd een totale werkzaamheid aangetoond 28 dagen na de intramusculaire toediening (dosis: 300 microg/kg LG). Er werden geen bijwerkingen vastgesteld. Volgens de SKP van Dectomax inject. opl. voor het varken®, veroorzaakt een tienvoud van de aanbevolen dosis geen noemenswaardige klinische bijwerkingen.

Voor het paard is er geen specialiteit met doramectine beschikbaar. De werkzaamheid en de veiligheid van deze stof voor de behandeling van luizen bij het paard werden slechts in een beperkt aantal studies aangetoond die bovendien gepubliceerd werden in niet-Engelstalige tijdschriften en waarvan de resultaten dan ook niet na te trekken zijn. We verwijzen bijgevolg naar de opmerkingen die hoger gemaakt werden voor ivermectine voor de behandeling van luizen bij het paard.

Eprinomectine

De enige specialiteit met eprinomectine die in ons land beschikbaar is, is geïndiceerd voor behandelingen van ondermeer steek- en bijtluizen bij het rund. Gezien er andere specialiteiten op de markt aanwezig zijn voor de behandeling van luizen bij het varken, kan haar gebruik voor de behandeling van luizen bij het varken niet worden verantwoorden.

Zoals reeds eerder werd vastgesteld voor ivermectine en doramectine bestaat er nagenoeg geen wetenschappelijke informatie voor het gebruik van eprinomectine bij het paard. Ook hier verwijzen we naar de opmerking die hoger gemaakt werden voor ivermectine voor de behandeling van luizen bij het paard.

Milbemycine

Aangezien milbemycine oxim bestemd is voor de behandeling van kleine huisdieren wordt deze bespreking beperkt tot moxidectine dat gecommercialiseerd is in België voor gebruik bij het paard (Equest orale gel®). De behandeling van luizeninfestaties behoort echter niet tot de indicaties van dit geneesmiddel. Bovendien is in de literatuur geen informatie terug te vinden over de werkzaamheid van moxidectine tegen luizen. De veiligheidsmarge van moxidectine bij het volwassen paard is bovendien minder ruim dan bij het rund. Zowel bij het veulen als bij het paard werden bijwerkingen beschreven die optraden bij een dosis die 2 of 3 maal d aanbevolen dosis bedroeg.

Er wordt opgemerkt dat paarden meestal geïnfesteerd worden door Damalinia equi (bijtluis) en dat behandeling met orale geneesmiddelen minder werkzaam zijn (bijtluizen voeden zich met huidafval).

Pyrethrinoïden

Voor nutsdieren is er momenteel slechts een diergeneesmiddel met pyrethroïden op de markt: Bayticol pour-on® (flumethrine) geïndiceerd voor gebruik bij het rund voor onder meer de behandeling van steekluizen. Voor dezelfde reden als voor Eprinex Pour-On® kan ook dit geneesmiddel niet gebruikt worden bij het varken.

Voor het paard is er in de literatuur slechts zeer weinig informatie beschikbaar over de werkzaamheid van flumethrine of andere pyrethrinoïden.

Organofosfaten en carbamaten

Uit deze groep is slechts een stof beschikbaar als diergeneesmiddel nl. foxim dat geïndiceerd is voor de behandeling van luizen bij het varken (Sarnacuran® en Sarnacuran pour-on®). De wachttijd van deze twee specialiteiten bedraagt 4 weken. De SPK van Sarnacuran® schrijft voor een behandeling van luizen een eenmalige behandeling als spray of wassen voor met een verdunning van 10 ml Sarnacuran pour-on® per 10 l water (zijnde een oplossing van 500 mg/l). Voor Sarnacuran pour-on® wordt een eenmalige toediening van 4 ml/10 kg LG (of 30 mg/kg) die over de volledige ruglijn tot aan de basis van de staart wordt gegoten, aanbevolen. Over dit product dat nochtans regelmatig in de diergeneeskunde wordt gebruikt, bestaan nagenoeg geen studies betreffende de werkzaamheid en de tolerantie bij het varken.

Foxim is werkzaam tegen Damalinia equi bij het paard. De dosis bedraagt dan 500 mg/l of 50 ml verdeeld over de ruglijn en 50 ml verdeeld over de romp. De behandeling wordt tweemaal uitgevoerd met 14 dagen tussen. Deze behandeling kan in het kader van het cascadesysteem worden uitgevoerd bij voedselproducerende paarden voor zolang er geen alternatieven zijn. Er wordt opgemerkt dat gezien de relatief lange wachttijd van 5 weken bij het schaap de minimale wachttijd van 28 dagen die volgens het cascadesysteem wordt voorgeschreven dient te worden aangepast om residuen in het slachthuis te vermijden.

Het bijzondere geval paard

Uit het voorgaande blijkt dat er slechts een beperkt aantal substanties beschikbaar zijn voor de behandeling van luizen bij het paard en dat bovendien ook het aantal studies hierover beperkt is. In dit hoofdstuk wordt de werkzaamheid tegen luizen bij het paard nagegaan van een aantal molecules die als diergeneesmiddel bestemd zijn voor kleine huisdieren. In recente studies werden van fipronil en imidacloprid de werkzaamheid en veiligheid onderzocht wanneer ze werden gebruikt in de behandeling van luizeninfestaties bij het paard.

Fipronil

Fipronil, een fenylpyrazolon, blokkeert bij invertebraten de door GABA gecontroleerde chloorionkanalen wat tot een hyperstimulatie leidt bij de parasiet. In België is fipronil (Frontline®) op de markt toegelaten voor de behandeling van verschillende ectoparasieten bij honden en katten. De werkzaamheid van fipronil werd aangetoond tegen Damalinia equi bij het paard. Fipronil werd hiertoe als 0,25 % oplossing gebruikt aan een dosis van 0,3 ml/kg en over het hele lichaam gesprayd. De beschermingsduur bedroeg minstens 30 dagen. Bijwerkingen werden hierbij niet opgemerkt. Ondanks deze bemoedigende resultaten is fipronil niet opgenomen in de bijlagen I, II of III van de Verordening (EEG) 2377/90. Fipronil is ook niet opgenomen in de lijst van essentiële stoffen voor de behandeling van paardachtigen (Verordening (EG) 1950/2006. Bijgevolg is het gebruik van deze stof verboden bij voedselproducerende paarden. Bij paarden die niet als voedselproducerend werden geregistreerd kan via het cascadesysteem Frontline® worden toegediend omdat er geen alternatieven voor de behandeling van luizen bij deze diersoort beschikbaar zijn.

Imidacloprid

Imidacloprid, een nitroguanidine, inhibeert door haar irreversibele binding op de postsynaptische nicotinereceptoren de zenuwtransmissie bij insecten. Imidacloprid wordt als Advantage® in België op de markt gebracht voor de behandeling van vlooieninfestaties bij honden en katten. De werkzaamheid van deze stof tegen Damalinia equi bij het paard werd recent onderzocht. Toediening van 8 ml Advantage® 10 % spot on (4 ml ter hoogte van de hals en 4 ml dorso-lateraal ter hoogtevan de romp) of een dosis van 1,91 mg/kg, 2 maal met 28 dagen tussen was gedurende 56 dagen werkzaam tegen de bijtluis bij het paard. Net als fipronil is ook deze stof niet opgenomen in de bijlagen I, II, III van de Verordening (EEG) 2377/90 of in de essentiële stoffen voor de behandeling van paardachtigen, Verordening (EG) 1950/2006. Bijgevolg is het gebruik van imidacloprid niet veroorloofd bij voedselproducerende paarden en kan deze stof uitsluitend toegediend worden aan niet-voedselproducerende paarden.

Besluit

Voor de behandeling van luizen bij het varken bezit de dierenarts een ruim arsenaal geneesmiddelen. In de literatuur zijn echter niet voor al deze actieve stoffen studies terug te vinden. Naast criteria zoals werkzaamheid, werkingsduur en tolerantie wordt de keuze van de dierenarts eveneens bepaald door de wachttijd, de eenvoud van de toediening en de kostprijs.

Voor behandeling van luizen bij het paard is er in België geen enkel geneesmiddel geregistreerd. Bijgevolg dient de dierenarts beroep te doen op hetzij een geneesmiddel dat voor het paard toegelaten is, maar niet geïndiceerd is voor luizen, hetzij een geneesmiddel dat al of niet voor deze indicatie, voor een andere diersoort is toegelaten. Voor voedselproducerende paarden moet de actieve stof ofwel opgenomen zijn in de bijlagen I, II of III van de Verordening (EEG) 2377/90 of (EU) 1950/2006 en moet de dierenarts een aangepaste wachttijd voorschrijven.

Tabel: Geneesmiddelen in België beschikbaar voor de behandeling van luizeninfestaties bij varkens en paarden

Lijst van belangrijkste publicaties

• BARTH D., BROKKEN E.S., 1980. The activity of 22,23-dihydroavermectin B1 against the pig louse, Haematopinus suis. The Veterinary Record, 106, 388.
• CAMPBELL W.C., 1989. Ivermectin and abamectin. Springer-Verlag: New York, 363 p.
• HUGNET C., CADORE J.L., BOURDOISEAU G., 1999. Intérêt du fipronil à 0,25 p. cent en spray dans le traitement de la phtiriose à Damalinia equi (pou mallophage). Pratique Vétérinaire Equine, 31, 65-68.
• LOGAN N.B., WEATHERLEY A.J., JONES R.M., 1996. Activity of doramectin against nematode and arthropod parasites of swine. Veterinary Parasitology, 66, 87-94.
• MENCKE N., LARSEN K.S., EYDAL M., SIGUROSSON H., 2004. Natural infestation of the chewing lice (Werneckiella equi) on horses and treatment with imidacloprid and phoxim. Parasitology Research, 94, 367-370.
• MENCKE N., LARSEN K.S., EYDAL M., SIGUROSSON H., 2005. Dermatological and parasitological evaluation of infestations with chewing lice (Werneckiella equi) on horses and treatment using imidacloprid. Parasitology Research, 97, 7-12.
• MUTSAERS C.W., VAN DER VELDEN M.A., 1988. Twee gevallen van colon obstipatie bij pony’s, vermoedelijk als gevolg van een behandeling met Taktic®. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 113, 1246-1248.
• ROBERTS M.C., SEAWRIGHT A.A., 1979. Amitraz induced large intestinal impaction in the horse. Australian Veterinary Journal, 55, 553-554.
• ROBERTS M.C., SEAWRIGHT A.A., 1983. Experimental studies of drug-induced impaction colic in the horse. Equine Veterinary Journal, 15, 222-228.
• STEWART T.B., MARTI O.G., HALE O.M., 1981. Efficacy of ivermectin against five genera of swine nematodes and the hog louse, Haematopinus suis. American Journal of Veterinary Research, 42, 1425-1426

Voetnoten

1. Beschikking 2000/68/EG, KB van 16 juni 2005
2. www.health.fgov.be (kies achtereenvolgens Milieu, Chemische stoffen, Biociden, Lijst van toegelaten producten)